Bài tập thực hành môn Ngữ Văn Lớp 11

Nội dung text: Bài tập thực hành môn Ngữ Văn Lớp 11

1. HƯỚNG DẪN CHO HỌC SINH ÔN LUYỆN - KHỐI 11 HẦU TRỜI – TẢN ĐÀ Tác giả Tản Đà sinh ra trong một gia đình nhà nho có truyền thống khoa bảng và văn học nghệ thuật. Là con trai của quan án sát tỉnh Ninh Bình Nguyễn Danh Kế và một đào nương tên là Nhữ Thị Nghiêm, vì vậy Tản Đà không chỉ say mê ca trù mà còn rất am hiểu về nhạc dân gian. Ông thành thạo xẩm, chèo và cải lương đồng thời thông tỏ về từ khúc (nhạc cung đình Trung Quốc). Tản Đà là đại diện tiêu biểu của kiểu nhà nho tài tử buổi giao thời, là người đầu tiên “mang văn chương ra bán phố phường”. Sáng tác của Tản Đà thể hiện một cá tính nghệ sĩ tài hoa, tài tử. Tản Đà viết cả văn và làm thơ nhưng ông nổi tiếng với tư cách nhà thơ hơn. Thơ Tản Đà mang màu sắc cổ điển về hình thức và mới mẻ về nội dung, ông được gọi là cầu nối giữa hai thời đại văn học trung đại và hiện đại. Là thi sĩ tài hoa và đa tình, ông viết nhiều về tình yêu. Đồng thời thơ Tản Đà còn thể hiện tính dân tộc rõ nét từ hình thức đến nội dung. Trong thơ ông, lòng yêu nước, yêu quê hương được biểu hiện rất phong phú và đa dạng, khi thì trực tiếp, khi thì gián tiếp. Tác phẩm chính : Về thơ có Khối tình con I, II, III, Còn chơi, Thơ Tản Đà Về văn xuôi có Giấc mộng lớn, Giấc mộng con I, II, Tản Đà văn tập Tác phẩm Hầu trời được xếp trong tập Còn chơi (1921) là bài thơ tiêu biểu cho phong cách thơ Tản Đà. Bài thơ được viết dưới dạng tự sự, kể một tình huống tưởng tượng cảnh nhà thơ lên gặp trời để ngâm thơ cho trời nghe. Qua đó thể hiện ý thức cá nhân và thái độ của nhà thơ về nghề văn, về cuộc đời. Tản Đà được coi là “người nằm vắt mình qua hai thế kỉ”, là gạch nối giữa thơ mới và thơ cũ, là người đặt nền móng cho thơ mới. Những đánh giá ấy đã xác nhận vị trí quan trọng của Tản Đà đối với văn học Việt Nam giai đoạn giao thời. Ông là đại diện tiêu biểu của văn học Việt Nam giai đoạn này, giai đoạn văn học dân tộc có những bước chuyển mình, bắt đầu cho giai đoạn hiện đại hoá mau lẹ. Hầu trời là một bài thơ có rất nhiều điểm mới. Bài thơ thể hiện đậm nét cá tính sáng tác của Tản Đà. Mạch thơ được triển khai theo lôgíc một câu chuyện với các chi tiết cụ thể, rành mạch, khiến cho bài thơ hấp dẫn và có sức thuyết phục : nằm một mình, buồn nên dậy đun nước uống rồi ngâm văn, động đến Trời, tiên xuống hỏi rồi đưa lên gặp Trời, Trời cùng chư tiên đón tiếp long trọng, mời đọc thơ, giới thiệu về mình rồi đọc thơ và giãi bày cảnh ngộ cùng Trời, Trời giải thích, khen ngợi rồi cho đưa về trần giới. Nhà thơ đã chọn một cách rất độc đáo để thể hiện tâm sự của mình. Chuyện hầu Trời bằng tưởng tượng đã giúp nhà thơ khẳng định tài năng của bản thân và bộc lộ quan niệm mới mẻ của ông về nghề văn, đồng thời thể hiện ý thức của cái Tôi cá nhân đầy cá tính của mình. Nhà thơ đã mở đầu câu chuyện của mình bằng một giọng điệu rất hấp dẫn, bịa mà rất tự nhiên, hóm hỉnh : Đêm qua chẳng biết có hay không, Thật được lên tiên sướng lạ lùng. Lí do được Trời mời lên hầu cũng thật đời thường và dễ tin : Nằm buồn dậy đun nước uống, rồi ngâm thơ, chơi trăng. Và “Tiếng ngâm vang cả sông Ngân Hà” đã làm Trời mất ngủ. Thế là được lên Trời.
2. Cuộc hội kiến với Trời và chư tiên được kể lại chi tiết, hồn nhiên, nghe tự nhiên như thật. Tác giả đã chọn lối kể chuyện nôm na của dân gian để tái hiện câu chuyện hầu Trời. Nhà thơ tưởng tượng tình huống gặp Trời để giới thiệu về mình. Giới thiệu rõ, chính xác tên tuổi, quê hương, đất nước, nghề nghiệp, kể tên các tác phẩm của mình. Nhà thơ đã chọn tình huống độc đáo: gặp Trời, ngâm thơ cho Trời cùng chư tiên nghe, qua đó khẳng định tài năng củamình. Khẳng định một cách rất tự nhiên : Đương cơn đắc ý đọc đã thích Chè trời nhấp giọng càng tốt hơi. Văn dài, hơi tốt ran cung mây ! Tự khen tài của mình nhưng lại chọn hình thức để Trời cùng chư tiên khen ngợi. Đây là một kiểu ngông đáng yêu. Sau khi giới thiệu các tác phẩm, có phân chia rõ ràng thành từng loại theo quan điểm của bản thân (văn thuyết lí, văn chơi, văn tiểu thuyết, văn vị đời và lối văn dịch) thì đưa ra nhận xét, cùng với những nhận xét của Trời “Văn đã giàu thay, lại lắm lối” (đa dạng về thể loại, giọng điệu). Nhà thơ lại còn mượn lời của Trời để khẳng định tài năng của bản thân : Trời lại phê cho : “Văn thật tuyệt Văn trần được thế chắc có ít ! Đầm như mưa sa, lạnh như tuyết !” Nhà thơ đã hiên ngang khẳng định cái Tôi của mình, gắn liền với tên tuổi thật của mình. Đó là thái độ ngông của người có tài và biết trân trọng, khẳng định tài năng của mình. Trong thời đại của Tản Đà, đất nước đang mất chủ quyền, tự giới thiệu như còn là biểu hiện của sự tự hào, tự tôn dân tộc. Hóm hỉnh hơn, nhà thơ còn khẳng định cả phong cách ngông của mình : “Bẩm quả có tên Nguyễn Khắc Hiếu Đày xuống hạ giới vì tội ngông.” Qua cuộc đối thoại tưởng tượng với Trời, nhà thơ còn khẳng định nghĩa vụ và trách nhiệm cao cả của mình nói riêng và của người nghệ sĩ nói chung là lo việc “thiên lương” của nhân loại : Trời rằng : “Không phải là Trời đày, Trời định sai con một việc này Là việc “thiên lương” của nhân loại, Cho con xuống thuật cùng đời hay.” Tạo tình huống tưởng tượng này để an ủi mình, đồng thời cũng là để nói lên ý nghĩa cao quý của văn chương, của nhà văn. Cũng nhân đây, nhà thơ giãi bày tâm sự của mình về nghề văn. Tản Đà được coi là người đặt nền móng cho thơ Mới, không chỉ bởi thơ ông mang hơi thở hiện đại của thời đại với cái Tôi cá nhân sừng sững giữa trang văn mà còn vì ông là nhà thơ đầu tiên “mang văn chương ra bán phố phường”, coi nghề văn là nghề kiếm sống. Khi giãi bày cảnh ngộ với Trời, nhà thơ đã kể lể rất chi tiết về nghề làm văn kiếm sống này. Tản Đà cũng đã dùng lời Trời để tự an ủi mình. Với Hầu Trời, Tản Đà đã mang đến cho văn học Việt Nam đầu thế kỉ XX một không khí mới. Dưới hình thức một bài thơ - câu chuyện tưởng tượng vui và đầy hào hứng, nhà thơ đã khẳng định cái Tôi cá nhân của người nghệ sĩ. Nhà thơ vừa tự tin khẳng định tài năng của mình vừa nói lên quan điểm làm văn chương, đó là viết văn để phục vụ thiên lương. Viết văn hay làm cho đời đẹp hơn là nhiệm vụ trời đã trao cho người nghệ sĩ. Sáng tạo độc đáo về mặt nghệ thuật của Tản Đà là đã đưa ngôn ngữ đời thường nôm na, dễ hiểu, dung dị mà vẫn rất gợi cảm vào thơ ca. Ngôn ngữ thơ ở Hầu Trời đã có sự xâm nhập của
3. giọng điệu văn xuôi và ngôn ngữ bình dân. Không quá câu nệ vào vần luật nên mạch cảm xúc được phát triển rất tự nhiên và cái Tôi cá nhân đã thoả sức bộc lộ và thể hiện mình. Điểm độc đáo và thành công của bài thơ còn thể hiện ở chỗ tạo ra cái cớ là tình huống hầu Trời để tự khẳng định tài năng và quan niệm của mình. Đó là một kiểu ngông rất nghệ sĩ, vui vẻ và đáng yêu. Bài thơ cũng đã phác hoạ một chân dung thi sĩ Tản Đà với phong cách ngông độc đáo, đó là cái ngông của một nhà nho tài tử ở thời kì mà ý thức cá nhân bắt đầu được trân trọng và khẳng định. LƯU BIỆT KHI XUẤT DƯƠNG – PHAN BỘI CHÂU Tác giả Phan Bội Châu (1867-1940) là nhà yêu nước và cách mạng của dân tộc Việt Nam - người từng được đánh giá là “bậc anh hùng, vị thiên sứ được hai mươi triệu đồng bào trong vòng nô lệ tôn sùng” (Nguyễn Ái Quốc, Những trò lố hay là Va-ren và Phan Bội Châu). Ông là đại diện đầu tiên tiêu biểu nhất cho đội ngũ các nhà cách mạng biết dùng thơ văn như một thứ vũ khí chiến đấu hiệu quả nhất. Cuộc đời của Phan Bội Châu là một minh chứng cho lí tưởng “chí nam nhi” của các bậc quân tử phương Đông. Phan Bội Châu là người khơi dòng chảy cho loại văn chương trữ tình - chính trị. Thơ ông thể hiện một bầu nhiệt huyết luôn sục sôi của một người mà lí tưởng duy nhất là giành lại độc lập tự do cho dân tộc. Suốt những năm trai trẻ đến những ngày làm “ông già Bến Ngự”, Phan Bội Châu luôn nung nấu trong lòng khát vọng giải phóng dân tộc và xây dựng một đất nước dân chủ tiến bộ. Tác phẩm Lưu biệt khi xuất dương thể hiện vẻ đẹp lãng mạn, hào hùng của lớp nhà nho tiên tiến đầu thế kỉ XX: Ý tưởng mạnh mẽ, táo bạo, nhiệt huyết và khát vọng giải phóng dân tộc luôn sôi trào. Bằng một giọng thơ sôi nổi, đầy hào khí, tác giả đã thể hiện được tinh thần chung của thời đại, đã thổi vào không khí cách mạng đầu thế kỉ XX một luồng sinh khí mới. Điều này có một ý nghĩa vô cùng quan trọng cho sự nghiệp cách mạng Việt Nam ở thời điểm cam go nhất. Lưu biệt khi xuất dương được viết bằng chữ Hán, theo thể thất ngôn bát cú Đường luật. Hình thức cổ điển nhưng tứ thơ, khí thơ và cảm hứng lại rất hiện đại, đó là sản phẩm tinh thần của một nhà nho tiến bộ. Bài thơ thể hiện một lí tưởng sống cao đẹp, đồng thời là một bài học về đạo làm người. Bài thơ là sự nối tiếp xuất sắc cảm hứng về chí làm trai của văn học truyền thống từ thời Phạm Ngũ Lão đến Nguyễn Công Trứ: Sinh vi nam tử yếu hi kì, Khẳng hứa càn khôn tự chuyển đi. (Làm trai phải lạ ở trên đời, Há để càn khôn tự chuyển dời.) Hai câu thơ đã thể hiện một lí tưởng đẹp của con người. Con người phải làm chủ bước đi của lịch sử, phải tích cực tham gia vào sự vận động của thế sự. Mở rộng ra nghĩa là con người phải chủ động trước hoàn cảnh. “Làm trai” là khẳng định chí khí của thanh niên nói chung, chứ thực
4. ra, Phan Bội Châu không phải là người có tư tưởng bảo thủ “trọng nam khinh nữ”. Trong Trùng Quang tâm sử, ông đã thể hiện tư tưởng tiến bộ của mình qua việc xây dựng một số hình tượng người phụ nữ anh hùng, có chí khí như cô Chí (Tỏ mặt anh thư). Mở đầu bằng việc khẳng định lí tưởng truyền thống, tác giả đã tạo nên tâm thế để tiếp tục khẳng định: Ưu bách niên trung tu hữu ngã, Khởi thiên tải hậu cánh vô thuỳ. (Trong khoảng trăm năm cần có tớ, Sau này muôn thuở, há không ai?) Một lời khẳng định dứt khoát, đầy khí phách về sức mạnh của con người trước càn khôn. Ý thức về cái Tôi đã được tác giả tận dụng triệt để bằng cách tạo nên thế đứng đặc biệt: Sự ngang hàng giữa “tớ” và “khoảng trăm năm”. Đây không phải là sự đề cao cái Tôi một cách bi quan hay cực đoan như ở một số nhà thơ mới sau này mà là sự khẳng định trách nhiệm của mỗi người, nhất là thanh niên, đối với vận mệnh dân tộc. Câu thơ cũ là lời giục giã, đánh thức tinh thần đấu tranh của con người. Là lãnh tụ cách mạng đầy tâm huyết, Phan Bội Châu là người luôn có ý thức kêu gọi mọi người cùng góp sức tranh đấu. Để đánh thức tầng lớp thanh niên những năm đầu thế kỉ XX đang bị ru ngủ bởi những trò tiêu khiển được du nhập từ phương Tây, ông đã viết Bài ca chúc tết thanh niên (1927). Chính từ ảnh hưởng của bài thơ này mà đã có rất nhiều thanh niên ra đi tìm đường cứu nước. Sau khi khẳng định chí nam nhi, nhà thơ lại nói đến trách nhiệm đối với dân tộc của mỗi người. Tấm lòng và nhân cách cao đẹp của một nhà nho, một con người chân chính đã thể hiện ở đây: Giang sơn tử hĩ sinh đồ nhuế, Hiền thánh liêu nhiên tụng diệc si! (Non sông đã chết, sống thêm nhục, Hiền thánh còn đâu, học cũng hoài!) Hai câu luận vẫn tiếp tục được viết dưới hình thức đối ngẫu quen thuộc của thơ cổ điển, nó vừa khẳng định khí tiết vừa là quyết tâm của người chiến sĩ. Vào thời buổi đó của đất nước, ra đi tìm đường cứu nước là lí tưởng đúng đắn. Lúc này, khi dân tộc đã mất tự do, chủ quyền đất nước bị xâm hại, thì việc đầu tiên, cần thiết nhất không phải ngồi đó để học thứ văn chương cử tử nữa. Câu thơ không có ý chê bai hay bài xích chuyện học đạo thánh hiền mà chỉ có ý khuyên con người ta phải sống với thời cuộc. Nước mất thì nhà tan, thân nô lệ làm sao mà thực hiện được đạo thánh hiền. Câu thơ còn thể hiện nỗi xót xa của nhà thơ. Đất nước tao loạn, dân chúng lầm than, đói khổ, đạo đức xã hội suy đồi khiến những con người có trách nhiệm với dân tộc phải suy nghĩ mà đau lòng. Trên thực tế, khi thực dân Pháp vào xâm lược đất nước ta, văn hoá phương Tây vốn rất xa lạ với người phương Đông đã ồ ạt tràn vào Việt Nam, mang theo nhiều điều mới mẻ nhưng cũng không ít rác rưởi. Nó đã gây nên sự xáo trộn ghê gớm trong nền đạo đức, luân lí xã hội. Và trở thành nỗi đau đời của các nhà nho vốn coi trọng “tam cương ngũ thường”. Non sông bị chà đạp, dân tộc mất tự do, nền luân lí, đạo đức xã hội bị đảo lộn đã
5. khiến những người có trách nhiệm với dân tộc như Phan Bội Châu đau lòng. Những từ như tử (chết), nhuế (nhơ nhuốc), si (ngu) đã thể hiện thái độ khinh thường của tác giả đối với những kẻ tự ru ngủ mình bằng cách ngồi đọc sách thánh hiền trong lúc dân tộc đang lầm than, đồng thời khẳng định khí tiết hiên ngang, bất khuất của một nhân cách cao đẹp. Vì thế mà nảy sinh quyết tâm ra đi tìm đường cứu nước: Nguyện trục trường phong Đông hải khứ, Thiên trùng bạch lãng nhất tề phi. (Muốn vượt bể Đông theo cánh gió, Muôn trùng sóng bạc tiễn ra khơi.) Khí thế ra đi thật hùng dũng và đầy quyết tâm, tràn trề sức mạnh. Câu thơ cuối cùng khẳng định bầu nhiệt huyết đang sục sôi của người ra đi. Hướng về phía đông (cụ thể là nước Nhật), người ra đi với một quyết tâm rất cao. Bản dịch chưa dịch hết được tinh thần của nguyên tác ở ba chữ nhất tề phi. Cái mạnh mẽ và hùng dũng, đầy nhiệt huyết và cũng tràn đầy hi vọng thể hiện ở câu thơ cuối cùng này. Hình ảnh kết thúc bài thơ hào hùng, lãng mạn, thể hiện được tư thế ra đi đầy khí phách của con người trong thời đại mới. Người ra đi đã gửi gắm bao nhiêu hi vọng vào con đường mình đã chọn. Vẫn tiếp tục thể hiện chí làm trai của văn học truyền thống nhưng Phan Bội Châu đã mang đến cho chí khí ấy một sắc màu, một khí thế mới, hiện đại hơn. Bài thơ không chỉ có ý nghĩa động viên khích lệ thế hệ thanh niên lúc đó mà còn thể hiện một lẽ sống đẹp, là bài học làm người cho thanh niên - tầng lớp hùng hậu và mạnh mẽ nhất - mọi thời đại. Nhân vật trữ tình trong bài thơ là hình tượng đẹp về một nhà nho tiến bộ đầu thế kỉ XX với lí tưởng cứu nước, khát vọng sống, chiến đấu vì dân tộc, lòng tin và ước mơ về một tương lai tươi sáng. Lời tạm biệt đầy nhiệt huyết, tâm thế ra đi đầy hào hứng và hiên ngang, bài thơ là khúc tráng ca của một thời đại đau thương nhưng đáng tự hào của dân tộc Việt Nam. Và là tấm gương sáng ngời muôn thủa để người đời sau soi mình. Đó là những giá trị bất hủ của Xuất dương lưu biệt. *** VỘI VÀNG – XUÂN DIỆU I. Gîi dÉn 1. Xu©n DiÖu (1916 1985) tªn ®Çy ®ñ lµ Ng« Xu©n DiÖu. Cha «ng lµ thÇy ®å xø NghÖ (quª ë Can Léc, Hµ TÜnh), mÑ «ng quª B×nh §Þnh. Xu©n DiÖu ®îc thõa hëng sù uyªn th©m, cÇn cï cña nhµ nho ë ngêi cha ; lµ trÝ thøc T©y häc, «ng ®îc hÊp thô nh÷ng tinh hoa v¨n ho¸ ph¬ng T©y. V× thÕ, th¬ ca Xu©n DiÖu lµ sù kÕt hîp hµi hoµ hai yÕu tè §«ng T©y, trong ®ã yÕu tè T©y häc ®îc tiÕp thu trong nhµ trêng chÝnh thøc cã ¶nh hëng ®Ëm h¬n. Sau mét thêi gian lµm c«ng chøc ë MÜ Tho, «ng th«i viÖc ra Hµ Néi sèng b»ng nghÒ viÕt v¨n. Xu©n DiÖu bÝ mËt tham gia Héi V¨n ho¸ cøu quèc n¨m 1943. N¨m 1946 ®îc bÇu lµ Uû viªn quèc héi kho¸ mét cña níc ViÖt Nam D©n chñ Céng hoµ vµ tham gia kh¸ng chiÕn chèng thùc d©n Ph¸p. Suèt tõ ®ã cho ®Õn khi mÊt, «ng tõng lµ uû viªn Ban chÊp hµnh Héi v¨n nghÖ
6. ViÖt Nam, uû viªn Ban chÊp hµnh Héi nhµ v¨n ViÖt Nam nhiÒu kho¸. §ãng gãp lín nhÊt cña Xu©n DiÖu cho ®Êt níc vÉn lµ sù nghiÖp th¬ v¨n. ¤ng ®· tõng ®i nãi chuyÖn th¬ (hµng tr¨m buæi) cho nhiÒu ®èi tîng nghe. N¨m 1983, «ng ®îc bÇu lµ ViÖn sÜ th«ng tÊn ViÖn Hµn l©m nghÖ thuËt Céng hoµ D©n chñ §øc. ¤ng ®îc nhµ níc tÆng Gi¶i thëng Hå ChÝ Minh vÒ v¨n häc nghÖ thuËt (®ît 1, n¨m 1996). 2. Véi vµng lµ bµi th¬ tiªu biÓu nhÊt cho nÐt phong c¸ch næi bËt trong th¬ Xu©n DiÖu. T¸c phÈm ®îc rót trong tËp Th¬ th¬, tËp th¬ xuÊt s¾c vµ tiªu biÓu nhÊt cho th¬ Xu©n DiÖu tríc C¸ch m¹ng. Bµi th¬ thÓ hiÖn mét t×nh yªu cuéc sèng tha thiÕt, qua ®ã thÓ hiÖn mét quan niÖm nh©n sinh míi mÎ cha tõng thÊy trong th¬ ca truyÒn thèng. So víi th¬ ca truyÒn thèng, bµi th¬ míi mÎ vÒ c¶ t tëng vµ thi ph¸p. 3. T×nh yªu cuéc sèng tha thiÕt m·nh liÖt ®· dÉn ®Õn quan niÖm sèng hÕt m×nh, sèng b»ng mäi gi¸c quan. C¸i cuèng quýt véi vµng trong c¸ch sèng mµ Xu©n DiÖu thÓ hiÖn trong bµi th¬ kh«ng ph¶i lµ lèi sèng véi vµng, hëng thô c¸ nh©n, mµ lµ sèng hÕt m×nh. Cã thÓ hiÓu néi dung nµy theo bè côc hai phÇn cña bµi th¬ : PhÇn 1 (30 c©u th¬ ®Çu) : tËp trung luËn gi¶i c¸c lÝ do v× sao ph¶i véi vµng ë ®ã chøa ®ùng mét quan niÖm triÕt häc vÒ vò trô, nh©n sinh míi mÎ cha thÊy trong th¬ ca truyÒn thèng. Cuéc ®êi t¬i ®Ñp vµ v« h¹n, thêi gian cña con ngêi lµ h÷u h¹n. PhÇn 2 (®o¹n th¬ cßn l¹i) : gi¶i ph¸p sèng. V× cuéc sèng v« cïng t¬i ®Ñp nh vËy nªn ph¶i sèng thËt nhiÖt thµnh, ph¶i hÕt m×nh, hoµ m×nh cïng thiªn nhiªn, cïng cuéc ®êi th× míi c¶m nhËn hÕt ý nghÜa cña sù sèng. Quan niÖm míi mÎ cña nhµ th¬ thÓ hiÖn ë hÖ thèng h×nh ¶nh th¬ míi l¹, nhiÒu s¾c mµu vµ trµn ®Çy c¶m xóc. Bµi th¬ lµ tiÕng ca thóc giôc mäi ngêi, nhÊt lµ nh÷ng ngêi trÎ tuæi h·y hÕt m×nh víi cuéc ®êi, sèng thËt nhiÒu vµ thËt cã ý nghÜa. 4. §äc diÔn c¶m, chó ý sù thay ®æi linh ho¹t cña nhÞp th¬ ; nhÊn giäng ë c¸c ®iÖp tõ, diÔn t¶ c¶m xóc nång nµn, cuång nhiÖt cña nh©n vËt tr÷ t×nh thÓ hiÖn trong bµi th¬. II. kiẾN THỨC CƠ BẢN 1. "Th¬ Xu©n DiÖu cßn lµ mét nguån sèng dµo d¹t cha tõng thÊy ë chèn níc non lÆng lÏ nµy. Xu©n DiÖu say ®¾m t×nh yªu, say ®¾m c¶nh trêi, sèng véi vµng, sèng cuèng quýt, muèn tËn hëng cuéc ®êi ng¾n ngñi cña m×nh. Khi vui còng nh khi buån, ngêi ®Òu nång nµn, tha thiÕt"(). §ã lµ nhËn xÐt cña hai nhµ nghiªn cøu Hoµi Thanh vµ Hoµi Ch©n vÒ nh÷ng c¶m xóc vÒ cuéc ®êi lu«n m·nh liÖt trong th¬ Xu©n DiÖu. Xu©n DiÖu ®îc coi lµ nhµ th¬ míi nhÊt trong c¸c nhµ th¬ míi, th¬ «ng lu«n thÓ hiÖn mét c¸ch ch©n thùc, nång nµn vµ hiÖn ®¹i nhÊt nh÷ng tr¹ng th¸i c¶m xóc cña con ngêi tríc cuéc sèng. Véi vµng lµ tiÕng nãi s«i næi, h¨m hë cña mét t©m hån yªu ®êi, yªu cuéc sèng ®Õn cuång nhiÖt vµ lµ tuyªn ng«n cho mét quan niÖm sèng, triÕt lÝ sèng ®îc thÓ hiÖn b»ng nh÷ng h×nh tîng th¬ thÊm ®Ém c¶m xóc. §©y lµ bµi th¬ tiªu biÓu cho sù bïng næ m·nh liÖt cña c¸i T«i th¬ míi nãi chung mµ l¹i in dÊu kh¸ ®Ëm hån th¬ Xu©n DiÖu, võa rÊt tiªu biÓu cho sù c¸ch t©n t¸o b¹o, ®éc ®¸o cña nghÖ thuËt th¬ «ng. Véi vµng lµ mét bµi th¬ ®îc xem lµ thµnh c«ng vµ tiªu biÓu cho phong c¸ch th¬ Xu©n DiÖu. Bµi th¬ thÓ hiÖn kh¶ n¨ng c¶m nhËn tinh tÕ vÎ ®Ñp cuéc sèng, ®ång thêi thÓ hiÖn mét quan niÖm sèng, mét triÕt lÝ nh©n sinh tÝch cùc. Trong kh«ng gian v¨n ho¸ vµ ®iÒu kiÖn lÞch sö x· héi ViÖt Nam nh÷ng n¨m ba m¬i cña thÕ kØ XX mµ mét ngêi thanh niªn ®ang ë tuæi ®«i m¬i cã thÓ cã nh÷ng vÇn th¬ r¹o rùc vµ triÕt lÝ s©u s¾c nh Véi vµng lµ mét minh chøng thuyÕt phôc cho tµi
7. n¨ng ®îc ®¸nh gi¸ lµ “mét trong ba ®Ønh cao cña th¬ míi”. Bµi th¬ ®· mang ®Õn cho b¶n nh¹c ®îm buån vµ ®Ëm chÊt ®au th¬ng, tuyÖt väng cña th¬ míi mét khóc ca trµn ®Çy hi väng. 2. Víi giäng ®iÖu th«i thóc, c¶m xóc gäi nhau tu«n trµo tõ c©u ®Çu ®Õn c©u cuèi, Véi vµng l«i cuèn ngêi ®äc ngay tõ nh÷ng dßng ®Çu tiªn. Bµi th¬ më ®Çu rÊt ®ét ngét b»ng mét kh¸t väng lín : T«i muèn t¾t n¾ng ®i Cho mµu ®õng nh¹t mÊt ; T«i muèn buéc giã l¹i Cho h¬ng ®õng bay ®i. Kh¸t väng ®îc nhÊn m¹nh bëi sù lÆp l¹i cÊu tróc “T«i muèn...” trong mét ®o¹n bèn c©u th¬ n¨m ch÷. NhÞp th¬ vµ cÊu tróc Êy ®· gîi vÎ cuèng quýt, véi vµng. Néi dung cña ý muèn Êy l¹i cµng ®éc ®¸o, ®ã lµ “t¾t n¾ng” vµ “buéc giã”. §ã lµ kh¸t väng nÝu gi÷ nh÷ng vÎ ®Ñp cña cuéc ®êi. “Mµu” vµ “h¬ng” lµ nh÷ng tinh tuý cña ®Êt trêi. Nhµ th¬ muèn nÝu gi÷ l¹i vÎ ®Ñp ®ã. Nhng “t¾t n¾ng”, “buéc giã” lµ ®iÒu kh«ng thÓ thùc hiÖn. Ngay nh÷ng dßng th¬ ®Çu tiªn ®· ph¶ng phÊt sù bÊt lùc vµ nuèi tiÕc cña nh©n vËt tr÷ t×nh. Vµ còng ngay ë ®©y, c¸i T«i c¸ nh©n cña thi sÜ ®· xuÊt hiÖn víi t thÕ chñ ®éng tríc cuéc ®êi. 3. Nh÷ng c©u th¬ tiÕp theo lÝ gi¶i cô thÓ nguyªn nh©n dÉn ®Õn kh¸t väng cã vÎ “ng«ng cuång” ë nh÷ng c©u ®Çu. Bøc tranh thiªn nhiªn t¬i ®Ñp ®îc miªu t¶ sinh ®éng vµ ®¸ng yªu : Cña ong bím nµy ®©y tuÇn th¸ng mËt, Nµy ®©y hoa cña ®ång néi xanh r×, Nµy ®©y l¸ cña cµnh t¬ ph¬ phÊt ; Cña yÕn anh nµy ®©y khóc t×nh si ; Vµ nµy ®©y ¸nh s¸ng chíp hµng mi, Mçi buæi sím, thÇn Vui h»ng gâ cöa ; Th¸ng giªng ngon nh mét cÆp m«i gÇn ; BiÖn ph¸p ®iÖp tõ l¹i xuÊt hiÖn. Nµy ®©y cã tÝnh chÊt nh mét lêi liÖt kª, mét sù x¸c nhËn vÒ sù hiÖn h÷u cña nh÷ng sù vËt ®îc nãi tíi. TÊt c¶ c¸c sù vËt Êy l¹i ®Òu ®ang ë th× ®Ñp nhÊt, t¬i non nhÊt : tuÇn th¸ng mËt, ®ång néi xanh r×, cµnh t¬, khóc t×nh si... Mïa xu©n ®îc hiÖn ra b»ng vÎ ®Ñp cña th¸ng giªng trµn trÒ søc sèng xu©n th× vµ t×nh tø giao hoµ quÊn quýt. Ong bím, hoa cá, chim mu«ng, ©m thanh vµ ¸nh s¸ng... hiÖn ra qua nh÷ng h×nh ¶nh nh©n ho¸ ®Òu trµn ®Çy h¹nh phóc, t¬i non m¬n mën, d¹t dµo søc sèng trong mét thÕ giíi ngÊt ng©y méng ¶o. Trong con m¾t xanh non h¸o høc cña thi nh©n, ngµy th¸ng trë thµnh "tuÇn th¸ng mËt", ©m thanh cña thiªn nhiªn trë thµnh nh÷ng giai ®iÖu v« cïng t×nh tø. Ta ®· tõng nghe ®Õn "khóc nh¹c hêng", "khóc nh¹c th¬m" (Nµy l¾ng nghe em khóc nh¹c th¬m Say ngêi nh rîu tèi t©n h«n) vµ giê ®©y lµ mét "khóc t×nh si". Cßn ¸nh b×nh minh l¹i hiÖn lªn ®éc ®¸o qua hµng mi dµi cña ngêi thiÕu n÷ chíp m¾t lµm duyªn "¸nh s¸ng chíp hµng mi". NhÞp th¬ dån dËp, ®iÖu th¬, ý th¬ kh«ng døt ®· diÔn t¶ ®îc sù vui mõng, niÒm khao kh¸t ®Õn cuèng quýt cña nh©n vËt tr÷ t×nh tríc vÎ hÊp dÉn cña thiªn nhiªn. Vµ bøc tranh thiªn nhiªn mu«n mµu mu«n vÎ hiÖn lªn ®Ñp vµ trµn ®Çy søc sèng. Xu©n DiÖu ®· chän tõ ng÷, h×nh ¶nh vµ c¸ch diÔn ®¹t giµu tÝnh h×nh tîng, gîi c¶m vµ rÊt hiÖn ®¹i ®Ó béc lé nh÷ng c¶m nhËn tinh tÕ cña m×nh vÒ cuéc sèng. Cao trµo cña c¶m xóc ®· gióp nhµ th¬ s¸ng t¹o nªn mét h×nh ¶nh thËt ®¾t vÒ vÎ ®Ñp cña thiªn nhiªn : Th¸ng giªng ngon nh mét cÆp m«i gÇn §©y lµ mét h×nh ¶nh so s¸nh t¸o b¹o vµ ®éc ®¸o, nã còng thÓ hiÖn ®îc quan ®iÓm thÈm mÜ hiÖn ®¹i cña Xu©n DiÖu. Quan ®iÓm nµy tr¸i ngîc víi quan ®iÓm cña th¬ ca truyÒn thèng. Nhµ th¬ ®· dïng vÎ ®Ñp cña con ngêi, thËm chÝ rÊt con ngêi (cÆp m«i gÇn) ®Ó diÔn t¶ vÎ ®Ñp cña thiªn nhiªn. Nhµ th¬ ®· cô thÓ ho¸ c¸i khao kh¸t cña con ngêi vµ vÎ ®Ñp cña tù nhiªn víi tõ
8. ngon. Ch÷ ngon ®îc dïng rÊt tµi hoa. Nhµ th¬ c¶m nhËn c¸i ®Ñp cña mïa xu©n kh«ng ph¶i b»ng thÞ gi¸c mµ b»ng c¶ vÞ gi¸c, xóc gi¸c, b»ng c¶ t©m hån lu«n "thøc nhän gi¸c quan" ®Ó s¸ng t¹o nªn mét h×nh ¶nh th¬ khoÎ kho¾n ®Çy søc sèng kh«ng chØ biÓu thÞ niÒm vui say ngÊt ng©y tríc thiªn nhiªn mµ cßn thÓ hiÖn mét quan ®iÓm mÜ häc míi : Con ngêi lµ thíc ®o thÈm mÜ cña vò trô, vÎ ®Ñp con ngêi trÇn thÕ lµ t¸c phÈm k× diÖu cña ho¸ c«ng, thÕ giíi nµy ®Ñp nhÊt, mª hån nhÊt lµ v× cã con ngêi gi÷a tuæi trÎ, mïa xu©n, t×nh yªu. Th¸ng giªng lµ mïa xu©n, mïa cña sù ®©m chåi n¶y léc, cña sù håi sinh, vµ ®©y lµ thêi gian v¹n vËt sinh s«i n¶y në. Cho nªn víi thi sÜ, xu©n lu«n lµ thêi gian ®Ñp nhÊt trong n¨m. Vµ ®Ó thÓ hiÖn ®iÒu ®ã, Xu©n DiÖu ®· chän mét h×nh ¶nh so s¸nh thËt ®¾t. Bøc tranh thiªn nhiªn Êy ®· ®ñ cho thÊy nhµ th¬ yªu cuéc sèng ®Õn nhêng nµo ! Nhµ th¬ viÕt tiÕp : T«i sung síng. Nhng véi vµng mét nöa : T«i kh«ng chê n¾ng h¹ míi hoµi xu©n. C©u th¬ ®îm mµu triÕt lÝ. Sau phót gi©y ®Ó c¶m xóc th¨ng hoa cïng vÎ ®Ñp cña ®Êt trêi, xóc c¶m cña nh©n vËt tr÷ t×nh t¹m l¾ng xuèng vµ chuyÓn sang chiÒu híng suy t. Nhµ th¬ ®· h×nh ¶nh ho¸ triÕt lÝ Êy : kh«ng thÓ ®Ó nh÷ng ®iÒu tèt ®Ñp (xu©n) qua ®i råi míi thÊy nuèi tiÕc. T©m tr¹ng “n¾ng h¹ míi hoµi xu©n” lµ t©m tr¹ng rÊt phæ biÕn cña con ngêi. Bëi th«ng thêng, trong cuéc sèng, con ngêi thêng kh«ng coi träng nh÷ng g× m×nh ®ang cã, chØ khi nã ®· qua ®i míi thÊy nã cã ý nghÜa quan träng vµ l¹i nuèi tiÕc. VËy “xu©n” kh«ng chØ lµ h×nh ¶nh kh¸i qu¸t cho nh÷ng vÎ ®Ñp cña thiªn nhiªn ®· ®îc nhµ th¬ nãi ®Õn ë ®o¹n th¬ trªn mµ cã ý nghÜa kh¸i qu¸t chØ tÊt c¶ nh÷ng g× mµ t¹o ho¸ ban tÆng cho con ngêi. Mçi bµi th¬ cña Xu©n DiÖu bao giê còng lµ mét m¹ch c¶m xóc liªn tôc. ý th¬ nä gäi vµ nèi víi ý th¬ kia b»ng mét mèi liªn kÕt tinh tÕ. Sau triÕt lÝ rÊt kh¸i qu¸t Êy lµ nh÷ng dßng lÝ gi¶i t¹i sao ph¶i véi vµng : Xu©n ®¬ng tíi, nghÜa lµ xu©n ®¬ng qua, Xu©n cßn non, nghÜa lµ xu©n sÏ giµ, Vµ xu©n hÕt, nghÜa lµ t«i còng mÊt. Nh÷ng c©u th¬ lµ lêi béc b¹ch ch©n thµnh cña chñ thÓ tr÷ t×nh. §o¹n th¬ tËp trung thÓ hiÖn vµ lÝ gi¶i quan niÖm míi cña nhµ th¬ vÒ thêi gian. Theo ®ã, thêi gian tr«i ®i th× kh«ng bao giê trë l¹i. Nhµ th¬ ®Æt thêi gian cña vò trô trong mèi quan hÖ víi thêi gian cña ®êi ngêi ®Ó gi¶ng gi¶i quan niÖm vÒ sù kh«ng tuÇn hoµn cña v¹n vËt : Nãi lµm chi r»ng xu©n vÉn tuÇn hoµn, NÕu tuæi trÎ ch¼ng hai lÇn th¾m l¹i ! §óng vËy, cã thÓ trêi ®Êt cßn m·i nhng con ngêi kh«ng thÓ sèng hai lÇn nªn sù tuÇn hoµn Êy lµ v« nghÜa. Mäi ngêi vÉn nãi, Xu©n DiÖu lµ nhµ th¬ cña “c¶m thøc vÒ thêi gian” qu¶ kh«ng sai. Nhµ th¬ rÊt nh¹y c¶m víi nh÷ng bíc ®i v« h×nh cña thêi gian. V× thÕ, mçi thêi kh¾c qua ®i lµ mét cuéc chia li ®Çy nuèi tiÕc vµ c¶m gi¸c mÊt m¸t trµn ngËp trong t©m hån thi sÜ. Nh¹y c¶m vÒ sù mÊt m¸t ®Õn møc c¶m nhËn ®îc c¶ Mïi th¸ng n¨m ®Òu rím vÞ chia ph«i Kh¾p s«ng nói vÉn than thÇm tiÔn biÖt. T©m tr¹ng cña con ngêi ®· thÊm sang c¶ c¶nh vËt. Thiªn nhiªn ®îc nh©n ho¸, còng biÕt hên, biÕt sî nh con ngêi. 4. T×nh yªu thiÕt tha ®èi víi cuéc sèng ®· khiÕn chñ thÓ véi vµng, cuèng quýt ®Õn gÇn nh bÞ ¸m ¶nh. Nã cho thÊy con ngêi Êy yªu cuéc sèng vµ quý träng nh÷ng gi©y phót cña cuéc ®êi ®Õn nhêng nµo. Th¸i ®é Êy cña thi nh©n thÓ hiÖn mét quan ®iÓm sèng rÊt tÝch cùc vµ tiÕn bé. Véi vµng kh«ng cã nghÜa lµ chØ lo hëng thô, lµ sèng gÊp, mµ lµ sèng hÕt m×nh, sèng tèt, nghÜa lµ ph¶i biÕt quý träng nh÷ng gi©y phót cña cuéc ®êi m×nh ®Ó khi thêi gian tr«i ®i kh«ng cßn ph¶i nuèi tiÕc qu¸ nhiÒu. Nhµ th¬ ®· cÊt tiÕng giôc gi· : Mau ®i th«i ! Mïa cha ng¶ chiÒu h«m
9. Thêi gian vÉn cßn, cuéc sèng vÉn lu«n rÊt ®¸ng yªu v× thÕ h·y sèng b»ng mäi gi¸c quan, b»ng c¶ tr¸i tim vµ khèi ãc, ®Ó hëng tô cuéc sèng quý gi¸ nµy. Khæ th¬ cuèi cïng ®· diÔn t¶ ®Æc biÖt thµnh c«ng kh¸t väng sèng ®ang s«i trµo m¹nh mÏ trong tr¸i tim thi sÜ trÎ : Ta muèn «m... Tõ T«i muèn ®· chuyÓn thµnh Ta muèn, thÓ hiÖn sù t¨ng tiÕn cña kh¸t väng. Lóc ®Çu cßn e dÌ, lµ “t¾t n¾ng”, “buéc giã”. Kh¸t väng lín nhng cßn trõu tîng vµ chung chung. Vµ dêng nh chØ míi dõng l¹i ë kh¸t väng nÝu gi÷ vÎ ®Ñp cuéc sèng. Cßn b©y giê lµ kh¸t khao hëng thô. Vµ khao kh¸t ®ã trµo d©ng rÊt m·nh liÖt. C¶m xóc ®ã ®îc thÓ hiÖn ë viÖc chän dïng tõ, cÊu tróc, biÖn ph¸p tu tõ trong ®o¹n th¬ cuèi cïng : Ta muèn «m C¶ sù sèng míi b¾t ®Çu m¬n mën ; Ta muèn riÕt m©y ®a vµ giã lîn, Ta muèn say c¸nh bím víi t×nh yªu, Ta muèn th©u trong mét c¸i h«n nhiÒu Vµ non níc, vµ c©y, vµ cá r¹ng Cho chÕnh cho¸ng mïi th¬m, cho ®· ®Çy ¸nh s¸ng, Cho no nª thanh s¾c cña thêi t¬i ; Hìi xu©n hång, ta muèn c¾n vµo ng¬i ! §o¹n th¬ xuÊt hiÖn hµng lo¹t ®éng tõ vµ ®Òu lµ ®éng tõ m¹nh cïng víi nh÷ng tÝnh tõ cã kh¶ n¨ng biÓu hiÖn c¶m xóc m¹nh ®· béc lé ®îc tr¹ng th¸i c¶m xóc cao trµo cña nh©n vËt tr÷ t×nh. Dêng nh anh muèn hoµ tan m×nh vµo ®Êt trêi c©y cá. NiÒm khao kh¸t sèng, khao kh¸t giao c¶m víi ®Êt trêi vµ cuéc ®êi ®îc béc lé m¹nh mÏ nhÊt ë c©u th¬ cuèi : Hìi xu©n hång, ta muèn c¾n vµo ng¬i ! Cã lÏ chØ cã Xu©n DiÖu víi mét t×nh yªu cuéc sèng ®Õn cuång nhiÖt say mª míi cã thÓ t¸o b¹o vµ t¹o ®îc sù th¨ng hoa c¶m xóc tíi møc nµy. Kh«ng cßn lµ «m, lµ riÕt n÷a mµ lµ c¾n. Xu©n DiÖu ®· s¸ng t¹o cho th¬ ViÖt Nam mét h×nh ¶nh th¬ v« cïng ®éc ®¸o vµ ®· chøng minh r»ng t×nh yªu cuéc sèng cã thÓ ®Èy c¶m xóc cña thi nh©n ®Õn ®Ønh cao cña s¸ng t¹o. 5. Véi vµng lµ mét dßng c¶m xóc ch©n thµnh thÓ hiÖn t×nh yªu cuéc sèng tha thiÕt cña nhµ th¬. Giäng ®iÖu, h×nh thøc c©u th¬ thay ®æi linh ho¹t víi mét thÕ giíi h×nh ¶nh ®a d¹ng vµ phong phó ®· t¹o nªn søc hÊp dÉn cña thi phÈm. Xu©n DiÖu ®· s¸ng t¹o mét h×nh thøc ®éc ®¸o ®Ó thÓ hiÖn nh÷ng triÕt lÝ nh©n sinh vµ quan niÖm sèng tÝch cùc vµ s©u s¾c. §Æt bµi th¬ trong kh«ng khÝ cña Th¬ míi th× míi c¶m nhËn ®îc t×nh yªu cuéc sèng cña nhµ th¬ m·nh liÖt ®Õn chõng nµo. Nh÷ng s¸ng t¹o cña Xu©n DiÖu trong Véi vµng ®· gãp phÇn ®¸nh dÊu bíc ph¸t triÓn míi cña th¬ ca ViÖt Nam nh÷ng n¨m ®Çu thÕ kØ XX. C¸i T«i c¸ nh©n vèn cßn xuÊt hiÖn dÌ dÆt trong th¬ ca truyÒn thèng, ®Õn Xu©n DiÖu ®· cã nh÷ng bíc ®i ®µng hoµng vµ ch¾c ch¾n lªn v¨n ®µn v¨n häc ViÖt Nam. *** TRÀNG GIANG – Huy C￿n I Gîi dÉn 1. Huy CËn (1919 2005) tªn ®Çy ®ñ lµ Cï Huy CËn, sinh trëng trong mét gia ®×nh nhµ nho nghÌo, gèc lµng ¢n Phó, huyÖn H¬ng S¬n (nay lµ x· §øc ¢n, huyÖn Vò Quang), tØnh Hµ TÜnh. Huy CËn lµ mét trong nh÷ng ®Ønh cao cña phong trµo Th¬ míi. Tõ n¨m 1942, «ng tham gia phong trµo sinh viªn yªu níc, tõ ®ã tÝch cùc tham gia c¸c phong trµo v¨n nghÖ phôc vô c¸ch m¹ng vµ gi÷ c¸c chøc vô quan träng trong ChÝnh phñ vµ trong Héi Liªn hiÖp V¨n häc NghÖ
10. thuËt ViÖt Nam. N¨m 1996, «ng ®îc tÆng Gi¶i thëng Hå ChÝ Minh vÒ v¨n häc nghÖ thuËt. N¨m 2001, Huy CËn ®îc bÇu lµ ViÖn sÜ ViÖn Hµn l©m th¬ thÕ giíi. 2. Th¬ Huy CËn tríc C¸ch m¹ng næi tiÕng víi tËp Löa thiªng, tËp th¬ tiªu biÓu cho hån th¬ Huy CËn tríc C¸ch m¹ng, ®ã lµ mét nçi buån mªnh mang, da diÕt. Thiªn nhiªn trong tËp th¬ thêng bao la, hiu qu¹nh, t¹o c¶m gi¸c c« ®¬n rîn ngîp. Tríc vò trô bao la, con ngêi thËt nhá bÐ vµ c« ®¬n. §ã lµ t©m tr¹ng chung cña c¸c nhµ th¬ míi. T©m tr¹ng cña thÕ hÖ thanh niªn r¬i vµo t×nh tr¹ng kh«ng t×m ra ý nghÜa cuéc ®êi, trong hä lu«n chøa chÊt t©m sù thêi cuéc. Sau C¸ch m¹ng, th¬ Huy CËn vui h¬n, hoµ cïng niÒm vui chung cña toµn d©n téc. 3. Bµi th¬ Trµng giang trÝch trong tËp Löa thiªng. Bµi th¬ lµ sù kÕt hîp hµi hoµ gi÷a vÎ ®Ñp th¬ ca cæ ®iÓn vµ t©m sù thêi ®¹i. VÎ ®Ñp cæ ®iÓn : Bøc tranh thiªn nhiªn trêi réng, s«ng dµi, s¬n thuû h÷u t×nh nhng v¾ng lÆng ®×u hiu. C¶nh vËt gîi nçi buån, sù c« ®¬n, con ngêi nhá bÐ tríc thiªn nhiªn bao la. Bµi th¬ sö dông nhiÒu yÕu tè cã tÝnh chÊt t¬ng ph¶n. C¶nh vËt gîi nhiÒu t©m tr¹ng. T©m tr¹ng nh©n vËt tr÷ t×nh lµ t©m tr¹ng buån, c« ®¬n, nhí quª h¬ng. §øng gi÷a quª h¬ng vÉn kh¾c kho¶i nçi nhí quª h¬ng lµ t©m tr¹ng chung cña tÊt c¶ c¸c nhµ th¬ míi. C« ®¬n vµ nhá bÐ tríc cuéc ®êi nªn lu«n kh¸t khao ®îc giao c¶m víi ®êi. Bµi th¬ cßn gîi t¶ t©m sù Êy. 4. §äc chËm lêi ®Ò tõ vµ ngõng nghØ tríc khi ®äc néi dung bµi th¬ b»ng kho¶ng thêi gian ngõng nghØ khi chuyÓn tiÕp gi÷a hai khæ th¬. Toµn bµi ®äc chËm, diÔn c¶m. NhÊn giäng ë c¸c c©u cuèi khæ th¬. II KiÕn thøc c¬ b¶n 1. Bµi th¬ cã bèn khæ, mçi khæ nh mét bµi th¬ tø tuyÖt §êng thi, khæ nµo còng mªnh m«ng sãng níc vµ dên dîn mét nçi buån sÇu. ¢m ®iÖu chung cña bµi th¬ lµ ©m ®iÖu buån, c« ®¬n, trèng v¾ng. §ã lµ nçi buån cña c¶ mét thÕ hÖ c¸c nhµ th¬ míi tríc C¸ch m¹ng. 2. C¶ bèn c©u th¬ ë khæ 1 ®Òu t¶ c¶nh nhng mçi c¶nh l¹i mang mét s¾c th¸i kh¸c nhau. ë hai c©u ®Çu, c¶nh vËt ®îc gîi t¶ kh¸ quen thuéc, b×nh dÞ, tù nã kh«ng cã g× ®¸ng buån : sãng níc, thuyÒn tr«i... "Sãng gîn" lµ do giã, nhng khi thªm côm tõ buån ®iÖp ®iÖp th× sãng Êy ®©u cßn lµ h×nh ¶nh thiªn nhiªn mµ lµ sãng ë trong lßng ngêi. Con sãng cã thËt cña Trµng giang vç vµo nçi hiu h¾t, c« ®¬n trë thµnh nçi buån "®iÖp ®iÖp". Mét nçi buån ©m thÇm, da diÕt kh«n ngu«i cø tr¶i ra liªn tiÕp theo nh÷ng líp sãng nèi ®u«i nhau kh«ng døt trªn dßng trµng giang. Côm tõ níc song song còng lµ mét cÊu tø l¹ ®¨ng ®èi víi buån ®iÖp ®iÖp ë c©u trªn nh ®Ó nhÊn thªm nçi buån. H×nh ¶nh th¬ gîi lªn nçi niÒm cña c¶ mét thÕ hÖ víi biÕt bao sÇu th¬ng, ¶o n·o. Sang ®Õn hai c©u sau t×nh buån b¾t gÆp c¶nh buån víi c¸i "sÇu tr¨m ng¶" cña nh÷ng chuyÓn ®éng ngîc chiÒu, ngîc híng "thuyÒn vÒ, níc l¹i" vµ h×nh ¶nh næi tr«i phiªu d¹t cña mét cµnh cñi kh« l¹c gi÷a mÊy dßng níc. H×nh ¶nh cµnh cñi Êy gîi lªn nh÷ng ¸m ¶nh vÒ th©n phËn nhá nhoi, phiªu d¹t, l¹c loµi. NhÞp c©u th¬ tróc tr¾c (1 3 1 2) ph¸ c¸ch th¬ thÊt ng«n cæ ®iÓn cïng phÐp ®¶o ng÷, t¬ng ph¶n còng gãp phÇn nhÊn m¹nh t©m tr¹ng cña nh©n vËt tr÷ t×nh. Sang ®Õn khæ 2, tÇm nh×n réng h¬n, mét kh«ng gian bao la, c¸i nhá bÐ vÉn t¬ng ph¶n víi c¸i mªnh m«ng v« cïng. Bøc tranh s«ng níc cã thªm vµi nÐt chÊm ph¸ víi nh÷ng thi liÖu quen thuéc cña bµi th¬ cæ : cån c¸t, giã ®×u hiu, thuyÒn bÕn c« liªu... Hai tõ l¸y l¬ th¬ vµ ®×u hiu ®îc dïng rÊt nhiÒu rÊt ®¾t võa cã gi¸ trÞ t¹o h×nh võa giµu kh¶ n¨ng biÓu ®¹t t©m tr¹ng, l¹i gîi mµu s¾c cæ kÝnh, gîi h¬i híng cæ thi. ¢m thanh tiÕng chî chiÒu ®· v·n n¬i lµng xa v¼ng l¹i cµng gîi buån. Nã m¬ hå xao x¸c qu¸ vµ gîi kh«ng khÝ tµn t¹, v¾ng vÎ. Cã lÏ ®©y lµ ©m thanh väng lªn tõ t©m tëng, tõ niÒm kh¸t khao cña nhµ th¬. C©u th¬ thø 3, thø 4 më réng kh«ng gian miªu t¶ ra
11. nhiÒu chiÒu víi h×nh ¶nh cña n¾ng xuèng, trêi lªn, s«ng dµi, bÕn v¾ng c« liªu cµng lµm cho c¶nh thªm buån, t©m tr¹ng thªm c« ®¬n. Khæ th¬ thø ba, vÎ ®×u hiu hoang v¾ng cña c¶nh vËt ®îc t« ®Ëm h¬n ®Õn møc dêng nh kh«ng cßn dÊu vÕt cña sù sèng khiÕn nçi buån ®îc ®Èy lªn ®Õn tét cïng víi ®iÖp tõ kh«ng, giäng th¬ nh hôt hÉng. Toµn c¶nh s«ng dµi, trêi réng tuyÖt nhiªn kh«ng cã bãng d¸ng con ngêi, "kh«ng mét chuyÕn ®ß", kh«ng cã lÊy mét c©y cÇu nèi liÒn ®«i bê ®Ó cã thÓ t¹o nªn sù g¾n kÕt con ngêi víi nhau. Khæ th¬ cuèi miªu t¶ c¶nh hoµng h«n vµ thÓ hiÖn t©m tr¹ng buån nhí quª h¬ng cña con ngêi mét kiÓu t©m tr¹ng vµ thi høng rÊt ®iÓn h×nh cña thi ca cæ ®iÓn. C¶nh bÇu trêi cao réng ªm ¶ lóc chiÒu tµ ®îc chÊm ph¸ theo bót ph¸p §êng thi víi hai h×nh ¶nh "®¸m m©y" vµ "c¸nh chim" nh÷ng thi liÖu quen thuéc trong th¬ ca trung ®¹i ph¬ng §«ng. H×nh ¶nh t¬ng ph¶n gi÷a c¸nh chim (c¸nh chim ®· nhá l¹i nghiªng nªn cµng nhá nhoi h¬n) vµ bÇu trêi gîi c¶m gi¸c c« ®¬n, nhá bÐ vµ rîn ngîp. Kh«ng gian Êy lµ c¸i nÒn ®Ó nh©n vËt tr÷ t×nh thÓ hiÖn nçi nhí quª h¬ng. Nçi nhí mªnh mang vêi vîi, "dîn dîn" tr¶i dµi nh nh÷ng con sãng nèi ®u«i nhau ch¹y ®Õn v« tËn, v« cïng. VÒ c©u th¬ ®Ò tõ (B©ng khu©ng trêi réng nhí s«ng dµi) : §Ò tõ tuy n»m ngoµi v¨n b¶n t¸c phÈm, nhng l¹i tËp trung thÓ hiÖn néi dung t tëng vµ ý ®å nghÖ thuËt cña t¸c gi¶. C©u th¬ ®Ò tõ cña bµi th¬ nµy lµ mét vÝ dô tiªu biÓu. Lêi ®Ò tõ ng¾n nhng ®· thÓ hiÖn ®îc mét phÇn quan träng hån cèt cña t¸c phÈm, nãi cô thÓ h¬n, ®©y chÝnh lµ nçi buån (b©ng khu©ng lµ cã nh÷ng c¶m xóc ngì ngµng, luyÕn tiÕc, nhí th¬ng ®an xen nhau) tríc c¶nh vò trô bao la, b¸t ng¸t (trêi réng, s«ng dµi). 3. VÒ h×nh thøc tæ chøc c©u th¬ vµ viÖc sö dông lêi th¬ trong c¸c cÆp c©u : Sãng gîn trµng giang buån ®iÖp ®iÖp, Con thuyÒn xu«i m¸i níc song song. N¾ng xuèng, trêi lªn, s©u chãt vãt, S«ng dµi, trêi réng, bÕn c« liªu. C¶ hai cÆp c©u th¬ trªn, vÒ h×nh thøc tæ chøc c©u th¬ còng nh sö dông lêi th¬, ®Òu cã sù vËn dông vµ ph¸t huy mét c¸ch s¸ng t¹o nh÷ng yÕu tè cæ ®iÓn §êng thi ®Ó thÓ hiÖn t©m t cña c¸i t«i th¬ míi. C¸ch tæ chøc c©u th¬ tu©n theo phÐp ®èi ngÉu phæ biÕn cña th¬ §êng. Chóng ®Òu lµ nh÷ng cÆp c©u ®èi nhau. Tuy nhiªn, d¹ng thøc mÉu mùc cña ®èi, theo quan niÖm cæ ®iÓn, lµ ph¶i ®èi nhau triÖt ®Ó (®èi c©u, ý, ch÷, ©m...). ë ®©y, Huy CËn chØ mîn nguyªn t¾c t¬ng xøng cña ®èi, chø kh«ng ®Èy lªn thµnh ®èi chäi. V× thÕ, c©u th¬ t¹o ra vÎ c©n xøng trang träng, më ra ®îc c¸c chiÒu kÝch v« biªn cña kh«ng gian, mµ kh«ng g©y c¶m gi¸c gß bã, nÖ cæ. NghÜa lµ, mét nÐt thi ph¸p cæ ®iÓn §êng thi ®· ®îc c¸ch t©n ®Ó phï hîp víi t©m lÝ hiÖn ®¹i. C¸ch sö dông lêi th¬ còng vËy. Cã nh÷ng ng«n tõ ®îc dïng theo lèi th¬ §êng, cô thÓ lµ häc theo lèi dïng tõ l¸y, theo lèi song song cña §ç Phñ trong bµi §¨ng cao ë cÆp c©u : V« biªn l¹c méc tiªu tiªu h¹ BÊt tËn trêng giang cæn cæn lai. Cã lèi dïng nh÷ng côm tõ theo cÊu tróc thµnh ng÷ bèn tiÕng, c¶ vÒ ©m thanh, c¶ vÒ ý nghÜa : sãng gîn trµng giang, con thuyÒn xu«i m¸i, n¾ng xuèng trêi lªn, s«ng dµi trêi réng... Cã lèi t¹o tõ theo phong c¸ch cæ ®iÓn : bÕn c« liªu. Cã lèi "l¹ ho¸" ng«n tõ : s©u chãt vãt. Chãt vãt vèn lµ mét tõ ®îc dïng ®Ó diÔn t¶ chiÒu cao, ë ®©y ®îc dïng ®Ó biÓu ®¹t chiÒu s©u. Tríc Huy CËn cha thÊy dïng nh thÕ. §iÒu nµy cã vÎ v« lÝ. Nhng c¸i lÝ cña viÖc s¸ng t¹o nµy lµ ë chç : t¸c gi¶ kh«ng muèn dõng tÇm nh×n ë vßm trêi, ®Ønh trêi mµ xuyªn s©u vµo ®¸y ®¸y vò trô. C¸i t«i Êy
12. cµng thÊy b¬ v¬ h¬n tríc c¸i v« biªn ®Õn rîn ngîp nh thÕ. V× vËy, chiÒu cao ®· chuyÓn ho¸ thµnh chiÒu s©u mét c¸ch thËt tù nhiªn. 4. Nh÷ng h×nh ¶nh "Cñi mét cµnh kh« l¹c mÊy dßng" vµ "Chim nghiªng c¸nh nhá : bãng chiÒu sa" ®îc dïng thËt s¸ng t¹o, võa gîi h×nh võa gîi c¶m. Tríc hÕt, ®ã lµ nh÷ng h×nh ¶nh nghiªng vÒ t¶ thùc, b»ng nh÷ng chi tiÕt sèng ®éng. Chóng gióp cho thi sÜ t¸i hiÖn diÖn m¹o ch©n thùc cña s«ng níc trµng giang còng nh c¶nh kh«ng trung lóc hoµng h«n. Thñ ph¸p bao trïm ®Òu lµ t¬ng ph¶n: h÷u h¹n – v« h¹n, nhá nhoi – lín lao, h÷u h×nh – v« h×nh. Nhê ®ã, ngêi ®äc h×nh dung ®îc c¶nh tîng mét t¹o vËt thiªn nhiªn thËt sinh ®éng vµ s¾c nÐt. C¶ hai h×nh ¶nh nghÖ thuËt ®Òu gîi ra th©n phËn b¬ v¬, ch×m næi, v« ®Þnh cña nh÷ng c¸ thÓ nhá nhoi gi÷a t¹o vËt thiªn nhiªn mªnh m«ng hiu qu¹nh. §èi diÖn víi nh÷ng c¸ thÓ Êy, con ngêi kh«ng khái ch¹nh lßng nghÜ ®Õn th©n phËn m×nh. Nã còng lµ mét c¸ thÓ b¬ v¬, tr«i d¹t trong c¸i v« cïng, v« tËn cña kh«ng gian, c¸i v« thñy v« chung cña thêi gian. 5. T©m tr¹ng cña nh©n vËt tr÷ t×nh trong bµi th¬ lµ nçi buån non níc thÓ hiÖn lßng yªu quª h¬ng ®Êt níc thÇm kÝn cña mét líp thanh niªn trong chÕ ®é cò. C¶m høng xuyªn suèt Trµng giang lµ nçi buån triÒn miªn v« tËn, lµ nçi sÇu nh©n thÕ. Xu©n DiÖu kh¼ng ®Þnh : "Trµng Giang lµ mét bµi th¬ ca h¸t non s«ng ®Êt níc ... dän ®êng cho lßng yªu giang s¬n Tæ quèc sau nµy". 6. Huy CËn còng nh phÇn ®«ng c¸c thi sÜ trong phong trµo Th¬ míi ®Òu chÞu ¶nh hëng kh¸ râ cña th¬ tîng trng ph¬ng T©y thÕ kØ XX. Tuy vËy, Huy CËn cßn lµ ngêi rÊt thÝch th¬ §êng vµ tr©n träng vèn thi ca d©n téc. Trong s¸ng t¸c cña «ng, ngêi ta dÔ dµng c¶m nhËn ®îc dÊu Ên §êng thi, còng nh th¬ tîng trng Ph¸p. Cã ®iÒu ®¸ng chó ý lµ chóng ®· ®îc ViÖt ho¸ mét c¸ch nhuÇn nhÞ. *** ĐÂY THÔN VĨ DẠ - Hàn Mặc Tử I . Gîi dÉn 1. Hµn MÆc Tö (1912 1940) lµ mét trong nh÷ng nhµ th¬ lín cña phong trµo Th¬ míi (1932 1945). ¤ng còng lµ nhµ th¬ cã sè phËn bÊt h¹nh hiÕm cã. Hµn MÆc Tö lµ mét tµi n¨ng ®éc ®¸o, mét tiÕng th¬ l¹, thÓ hiÖn râ tÊn bi kÞch cña mét con ngêi bÊt h¹nh. M¾c ph¶i c¨n bÖnh phong qu¸i ¸c, ph¶i sèng trong sù c¸ch li khi ®ang trµn trÒ nhùa sèng ®· khiÕn th¬ «ng nhiÒu khi nh ®iªn lo¹n víi mét thÕ giíi h×nh ¶nh th¬ ®Çy ma qu¸i. Th¬ Hµn MÆc Tö võa gîi cho ngêi ta nçi sî h·i, võa ®em ®Õn niÒm say mª. ChÕ Lan Viªn tõng qu¶ quyÕt r»ng : "T«i xin høa hÑn víi c¸c ngêi r»ng, mai sau, nh÷ng c¸i tÇm thêng, mùc thíc kia sÏ biÕn tan ®i, vµ cßn l¹i cña c¸i thêi k× nµy chót g× ®¸ng kÓ ®ã lµ Hµn MÆc Tö. Bªn c¹nh th¬ ®iªn, Hµn MÆc Tö cßn cã nh÷ng vÇn th¬ tr÷ t×nh rÊt dÞu dµng vµ duyªn d¸ng. Trong sè ®ã cã §©y th«n VÜ D¹”. 2. Bµi th¬ ®îc s¸ng t¸c khi nhµ th¬ ®· l©m bÖnh nÆng vµ kh«ng cßn c¬ héi ®Ó trë l¹i víi cuéc sèng ®êi thêng. Bµi th¬ mang vÎ ®Ñp huyÒn ¶o vµ trong s¸ng. Thùc vµ h hoµ quyÖn t¹o nªn vÎ riªng cho c¶m xóc. Bµi th¬ thÓ hiÖn t×nh yªu tha thiÕt cña t¸c gi¶ ®èi víi xø HuÕ, n¬i nhµ th¬ ®· tõng cã nhiÒu kØ niÖm ngät ngµo, ®ång thêi thÓ hiÖn kh¸t khao ®îc sèng, ®îc yªu. §©y còng lµ nh÷ng cè g¾ng cuèi cïng cña thi sÜ ®Ó nÝu l¹i trong m×nh nh÷ng gi©y phót ngät ngµo cña cuéc sèng trÇn thÕ. C¶nh th× ®Ñp mµ t×nh th× buån lµ sù thÓ hiÖn ®Çy ®ñ nhÊt t×nh yªu cuéc sèng cña thi sÜ bÊt h¹nh mµ ®Çy tµi n¨ng nµy. 3. §äc chËm, diÔn c¶m. HÕt khæ thø hai ngõng nghØ l©u h¬n khi hÕt khæ thø nhÊt. C©u th¬ cuèi khæ thø hai vµ thø ba ®äc chËm h¬n vµ xuèng giäng.
13. II KiÕn thøc c¬ b¶n 1. Phong trµo Th¬ míi (1932 1945) xuÊt hiÖn trªn thi ®µn v¨n häc ®· t¹o ra mét bÊt ngê lín nhng sù xuÊt hiÖn cña Hµn MÆc Tö cßn t¹o ra sù ng¹c nhiªn h¬n nhiÒu. Mét ®êi th¬ kh«ng dµi nhng Hµn MÆc Tö ®· ®Ó l¹i mét lîng t¸c phÈm ®¸ng phôc vµ anh ®îc vÝ nh "ng«i sao b¨ng cã ¸nh s¸ng kh¸c l¹ vôt qua bÇu trêi v¨n häc" vµ lµm ngêi ta nhí m·i kh«ng quªn. Hµn MÆc Tö khiÕn ngêi ta nhí ®Õn bëi giäng th¬ ®éc ®¸o míi l¹ cña mét hån th¬ lu«n qu»n qu¹i ®au ®ín trong bÊt h¹nh. Bªn c¹nh nh÷ng vÇn th¬ ®iªn, th¬ say, th¬ siªu thùc víi mét thÕ giíi ®Çy ma qu¸i lµ mét giäng th¬ tr÷ t×nh ®»m th¾m. TÊt c¶ thÓ hiÖn mét t×nh yªu ®êi tha thiÕt, khao kh¸t t×nh ngêi ®Õn ch¸y báng. §©y th«n VÜ D¹ lµ mét bµi th¬ nh thÕ. Mêi hai c©u th¬ lµ mét m¹ch c¶m xóc chan chøa t×nh c¶m víi xø HuÕ th¬ méng, víi con ngêi trÇn thÕ. §©y th«n VÜ D¹ ra ®êi khi Hµn MÆc Tö ®· l©m bÖnh nÆng, kh«ng cã c¬ héi ®Ó trë vÒ víi cuéc sèng ®êi thêng bëi c¨n bÖnh phong qu¸i ¸c. V× vËy bµi th¬ lµ sù hoµ quyÖn gi÷a thùc vµ ¶o. HiÖn thùc lµ nh÷ng kØ niÖm vÒ xø HuÕ, ¶o méng lµ nh÷ng h×nh ¶nh vÒ con ngêi trong m¬ tëng cña thi nh©n. Theo nh÷ng ngêi b¹n cña Hµn MÆc Tö kÓ l¹i th× bµi th¬ ®îc gîi c¶m xóc tõ tÊm bu ¶nh cña Hoµng Cóc göi cho thi sÜ. Bµi th¬ lµ sù quyÖn hoµ cña giäng ®iÖu chñ thÓ tr÷ t×nh (thi nh©n) vµ kh¸ch thÓ tr÷ t×nh (em). 2. Më ®Çu bµi th¬ lµ khæ th¬ viÕt vÒ thiªn nhiªn th«n VÜ víi nh÷ng vÎ ®Ñp ®Çy th¬ méng qua dßng håi tëng cña nhµ th¬. C©u th¬ ®Çu cã mét kh¶ n¨ng gîi më rÊt lín : Sao anh kh«ng vÒ ch¬i th«n VÜ ? C©u th¬ lµ lêi mêi, lêi tr¸ch hay sù nuèi tiÕc ? Cã lÏ lµ c¶ ba. §ã lµ lêi mêi cña c« g¸i nµo ®ã ®ang tr¸ch hên "anh" chñ thÓ tr÷ t×nh cña bµi th¬ hay c©u th¬ chÝnh lµ sù ph©n th©n cña nh©n vËt tr÷ t×nh ®Ó béc lé t©m tr¹ng nuèi tiÕc cña m×nh v× kh«ng ®îc trë l¹i th«n VÜ n÷a. Ba c©u sau ®îc nèi víi c©u tríc bëi nghÖ thuËt "v¾t dßng" cña c©u hai. Nh×n n¾ng hµng cau lµ lêi gi¶i thÝch "sao anh kh«ng vÒ ®Ó nh×n n¾ng" cßn n¾ng míi lªn tån t¹i ®éc lËp. §©y lµ lêi cña c« g¸i hay chµng trai. Lêi cña c« g¸i nhng b¾t ®Çu cã sù xuÊt hiÖn cña nh©n vËt tr÷ t×nh. C¶nh vµ ngêi th«n VÜ hiÖn lªn râ dÇn. B¾t ®Çu lµ h×nh ¶nh hµng cau mét lo¹i c©y quen thuéc trong nh÷ng khu nhµ vên xø HuÕ. Ta ®· tõng gÆp h×nh ¶nh hµng cau trong Nhí cña Hång Nguyªn : Cã n¾ng chiÒu ®ét kÝch mÊy hµng cau §©y lµ hµng cau trong n¾ng chiÒu cßn ë §©y th«n VÜ D¹ lµ h×nh ¶nh hµng cau trong n¾ng sím ban mai, gi÷a nh÷ng vên mít "xanh nh ngäc" mét h×nh ¶nh trong s¸ng, th©n thuéc ®Õn bÊt ngê. C©u th¬ nh mét c¸i ngíc nh×n ®Çy thó vÞ. N¾ng ban mai ªm dÞu xen gi÷a nh÷ng th©n cau th¼ng t¾p l¸ cßn ít ®Ém s¬ng ®ªm t¹o ra cho c¶nh vËt mét nÐt ®Ñp rÊt th¬ mµ còng rÊt ®êi thêng. Khi nhí ®Õn th«n VÜ, nhí ®Õn xø HuÕ m¬ méng ngêi ta kh«ng thÓ kh«ng nh¾c ®Õn nh÷ng khu nhµ vên xinh ®Ñp díi ¸nh n¾ng mai. Vên ai mít qu¸ xanh nh ngäc VÎ ®Ñp cña th«n VÜ ®· ®îc c¶m nhËn b»ng nçi nhí cña nh©n vËt tr÷ t×nh (t¸c gi¶) chø kh«ng ph¶i lµ cña c« g¸i n÷a. Nh©n vËt tr÷ t×nh ®· hiÖn ra b»ng lêi trÇm trå th¸n phôc tríc vÎ ®Ñp cña th«n VÜ. Ch÷ mít gîi mµu xanh non t¬, mÒm m¹i ®Çy xu©n s¾c vµ mµu "xanh nh ngäc" lµ mµu xanh nh cã ¸nh s¸ng tõ bªn trong. Ngäc võa cã mµu võa cã ¸nh, võa to¶ m¸t ¸nh s¸ng, võa rêi rîi s¾c xanh, mít qu¸ lµ trÇm trå chø kh«ng ph¶i lµ nhËn xÐt "qu¸ mít". §äc th¬ Hµn MÆc Tö, Hoµi Thanh cã nhËn xÐt : "cã nh÷ng c©u th¬ ®Ñp mét c¸ch l¹ lïng, ®äc lªn nh ríi vµo hån mét nguån s¸ng l¹". NhËn xÐt nµy thËt ®óng víi c©u th¬ trªn. Cã lÏ nh÷ng giät s¬ng ®ªm vÉn cßn ®äng trªn l¸ vµ khi ¸nh b×nh minh soi xuèng ®· t¹o cho khu vên vÎ ®Ñp lung linh huyÒn ¶o. C©u th¬ cho thÊy Hµn MÆc Tö yªu VÜ D¹, yªu HuÕ biÕt bao nhiªu. Ai cã thÓ tin r»ng c©u th¬ ®Çy søc sèng nµy l¹i lµ cña mét thi sÜ kh«ng cßn c¬ héi trë l¹i víi ®êi thêng. Ta còng tõng gÆp c¶nh
14. thiªn nhiªn nh thÕ ë thi sÜ Xu©n DiÖu khi anh cßn trÎ vµ ®ang trµn ®Çy nhùa sèng : “§æ trêi xanh ngäc qua mu«n l¸”. T×nh yªu VÜ D¹ cña thi nh©n b¾t nguån tõ t×nh yªu cuéc sèng, tõ t×nh yªu víi ngêi con g¸i xø HuÕ. V× vËy con ngêi xø HuÕ trong c¶m nhËn cña nhµ th¬ trong khung c¶nh thËt gîi : L¸ tróc che ngang mÆt ch÷ ®iÒn C©u th¬ viÕt theo híng c¸ch ®iÖu ho¸. C¸ch ®iÖu tõ ®êng nÐt "l¸ tróc che ngang" ®Õn h×nh ¶nh "mÆt ch÷ ®iÒn". MÆt ch÷ ®iÒn tõng xuÊt hiÖn trong nh÷ng c©u ca dao xø HuÕ : MÆt em vu«ng tùa ch÷ ®iÒn, Da em th× tr¾ng, ¸o ®en mÆc ngoµi. Lßng em cã ®Êt cã trêi, Cã c©u nh©n nghÜa, cã lêi thuû chung. Víi biÖn ph¸p nghÖ thuËt c¸ch ®iÖu ho¸, t¸c gi¶ ®· diÔn t¶ ®îc vÎ ®Ñp kÝn ®¸o, dÞu dµng, hoµ hîp víi thiªn nhiªn cña ngêi VÜ D¹. Ngêi HuÕ vèn rÊt yªu thiªn nhiªn, c©y cá lµ b¹n víi hä. Hä ch¨m sãc c©y cèi gièng nh ch¨m sãc con ngêi. Vµ nh÷ng ng«i nhµ truyÒn thèng cña ngêi HuÕ bao giê còng Èn sau nh÷ng m¶nh vên mít xanh. Bèn c©u th¬ ®· t¹o nªn mét vÎ ®Ñp lung linh huyÒn diÖu cho th«n VÜ. 3. Khæ th¬ thø hai cã sù thay ®æi vÒ kh«ng gian vµ c¶m xóc nhng vÉn lµ dßng håi tëng cña nh©n vËt tr÷ t×nh, kØ niÖm lóc nµy trµn vÒ m·nh liÖt ®Õn nçi tõng bíc cña chµng trai lan to¶, xen ®Çy c¶ kh«ng gian : Giã theo lèi giã m©y ®êng m©y Dßng níc buån thiu hoa b¾p lay M¹ch c¶m xóc kh«ng døt mµ t¹o mét d ©m : ThuyÒn ai ®Ëu bÕn s«ng tr¨ng ®ã Cã chë tr¨ng vÒ kÞp tèi nay ? Cã lÏ cÊu tø cña ®o¹n th¬ nµy ®îc b¾t nguån tõ nçi nhí vÒ dßng s«ng H¬ng ªm ®Òm. C¶nh vËt trong khæ th¬ buån da diÕt, võa hiÖn thùc võa h ¶o. Nã khiÕn ngêi ®äc nh võa gÆp mét ¶o gi¸c, cô thÓ ®Êy mµ còng thËt m¬ hå. Giã m©y thêng cã mèi quan hÖ g¾n bã kh¨ng khÝt, "giã thæi m©y bay", nhng ë ®©y giã m©y l¹i theo hai ®êng, thËm chÝ ng¨n c¸ch nhau quyÕt liÖt : Giã theo lèi giã m©y ®êng m©y Giã m©y ë ®©y kh«ng ph¶i lµ hiÖn thùc mµ nã mang t©m tr¹ng cña ngêi trong c¶nh chia l×a. Nhí VÜ D¹ nhng kh«ng thÓ trë vÒ n¬i Êy ®îc n÷a nªn buån vµ nçi buån ®· trµn ra c¶nh vËt : Dßng níc buån thiu hoa b¾p lay Trong håi tëng cña nh©n vËt tr÷ t×nh, dßng H¬ng giang hiÖn lªn thËt buån. Nhí H¬ng giang l¹i nhí ®Õn nh÷ng ®ªm tr¨ng huyÒn diÖu. Tr¨ng gîi vÎ ®Ñp huyÒn ¶o song tr¨ng còng dÔ gîi sù c« ®¬n, l¹nh lÏo : Tr¨ng s¸ng, tr¨ng xa tr¨ng réng qu¸ Hai ngêi nhng ch¼ng bít c« ®¬n. (Xu©n DiÖu) Tr¨ng tõng xuÊt hiÖn rÊt nhiÒu trong th¬ Hµn MÆc Tö víi ®ñ h×nh d¹ng, tr¹ng th¸i kh¸c nhau : Tr¨ng n»m sãng xo·i trªn cµnh liÔu §îi giã thu vÒ ®Ó l¶ l¬i. Cßn ¸nh tr¨ng ë ®©y l¹i lµ mét ¸nh tr¨ng huyÒn ¶o, mét kh«ng gian trµn ®Çy tr¨ng vµ th¬ : ThuyÒn ai ®Ëu bÕn s«ng tr¨ng ®ã Cã chë tr¨ng vÒ kÞp tèi nay ?
15. S¸ng t¹o ®éc ®¸o cña Hµn MÆc Tö lµ ë h×nh ¶nh "s«ng tr¨ng". Tr¨ng trµn ®Çy kh«ng gian tõ dßng s«ng ®Õn câi méng. Hµn MÆc Tö chÞu ¶nh hëng cña trêng ph¸i th¬ siªu thùc vµ tîng trng Ph¸p, cã lÏ c©u th¬ nµy lµ kÕt qu¶ cña nh÷ng ¶nh hëng ®ã. Hai c©u th¬ hay mµ kh«ng thÓ lÝ gi¶i cô thÓ. §ã còng chÝnh lµ bÝ mËt hÊp dÉn cña thi ca. Ai cã thÓ chë ®îc ¸nh tr¨ng. C©u th¬ gîi lªn vÎ ®Ñp huyÒn ¶o cña xø HuÕ vµ thÓ hiÖn t©m hån th¬ l·ng m¹n cña thi nh©n. 4. §Õn khæ th¬ thø ba c¶nh vËt kh«ng cßn n÷a, kØ niÖm trë vÒ ngËp hån nh©n vËt tr÷ t×nh. Vµ lóc nµy nh÷ng rung ®éng cña anh ®èi víi VÜ D¹ ®· tËp trung ë h×nh ¶nh ngêi con g¸i "mê mê nh©n ¶nh". M¬ kh¸ch ®êng xa, kh¸ch ®êng xa ¸o em tr¾ng qu¸ nh×n kh«ng ra ë ®©y s¬ng khãi mê nh©n ¶nh Ai biÕt t×nh ai cã ®Ëm ®µ ? "ë ®©y" lµ ë ®©u ? Dï ë ®©u th× còng ®· bÞ bao phñ bëi s¬ng khãi cña thêi gian. Ai lµ mét ®¹i tõ phiÕm chØ. Mét ®¹i tõ phiÕm chØ ®îc sö dông hai lÇn trong mét c©u th¬, gîi lªn bao ý nghÜa. C©u th¬ tha thiÕt mét kh¸t khao, mét íc nguyÖn muèn cã ngêi hiÓu ®îc t©m sù cña m×nh. §ång thêi thÓ hiÖn t©m tr¹ng hoµi nghi. Trong bµi th¬ cã tíi bèn lÇn t¸c gi¶ sö dông ®¹i tõ ai, vµ "anh" vµ "em" ®· hoµ nhËp trong tõ ai Êy, hoµ nhËp trong t©m tëng cña thi nh©n. C©u th¬ cuèi cïng tho¸ng chót hoµi nghi Êy xuÊt ph¸t tõ lßng kh¸t khao sèng, kh¸t khao giao tiÕp víi cuéc ®êi ; xuÊt ph¸t tõ niÒm khao kh¸t thuû chung. Vît lªn nçi ®au riªng, th¬ Hµn MÆc Tö nãi lªn t©m tr¹ng chung cña bao løa ®«i xa c¸ch "Th¬ ®i tõ c¸i thùc tíi c¸i ¶o ¶nh, tõ ¶o ¶nh ®i tíi c¸i huyÒn diÖu, tõ huyÒn diÖu ®i tíi chiªm bao. Bao trïm c¶ bµi th¬ lµ thÕ giíi m¬", ®ã lµ lêi cña Hµn MÆc Tö vÒ th¬ vµ cã lÏ lµ vÒ chÝnh §©y th«n VÜ D¹. ***